Bugünkü yazımızın konusu idarenin pandemilere yönelik, düzenleyici işlemleri olacaktır.

1593 kanun numaralı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (RG: 06.05.1930, 1489) ve 224 kanun numaralı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun (RG: 12.01.1961, 10705) gibi kanunlar, tüm bu düzenlemelere dayanak teşkil etmekle birlikte, yazımızın konusu pandemi öncesi ve sonrası bazı düzenleyici işlemlerin incelenmesidir.

1. KÜRESEL COVID-19 PANDEMİSİ ÖNCESİ

Sağlıkta dönüşümden önce karşımıza çıkan ilk düzenleme, Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Çıktığında Alınacak Tedbirlere Uyulmaması Halinde Uygulanacak Ceza Yönetmeliği'dir (RG:13.06.1973, 14563). Bu düzenleyici işlemden sonra ilk düzenleme 2006 yılına aittir. Kuş Gribi ve İnsana Tesir Eden Salgına Karşı Hazırlık ve Mücadele Projesi’nin Kısmi Finansmanı İçin, Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası’ndan Kredi Sağlanması Amacıyla, Ülkemiz ile Adı Geçen Banka Arasında İmzalanan Kredi Anlaşması ve Eki Mektupların Yürürlüğe Girmesi Hakkında 2006/10779 sayılı Karar Ağustos 2006'da alınmıştır (RG: 08.08.2006, 26253).

Bu karara müteakip, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin ilk pandemi planlaması oluşturulmuştur. Küresel Bir Grip Salgını (Pandemi) Konusunda Yapılması Gereken Hazırlıklar isimli 2006/23 sayılı Başbakanlık Genelgesi de aynı ay içinde yayımlanmıştır (RG: 23.08.2006, 26268). Bu genelge ile merkez ve taşra örgütlerinin olası pandemilere hazırlıklı olmasının sağlanması amaçlanmıştır. Bu genelgeye müteakip Türkiye'nin ilk Pandemi Ulusal Faaliyet Planı, T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmış ve Nisan 2006'da yayınlanmıştır.

Başbakanlık'ın Kanatlı Hayvanlarda Görülen Kuş Gribi Salgını Konusunda Yapılması Gereken Hazırlıklar isimli 2010/21 Genelgesi ise 2010 yılında yayımlanmıştır (RG: 04.09.2010, 27692).  Uluslararası iş birliğine yönelik Batı Afrika’da Ortaya Çıkan Ebola Virüsü Salgını ile Mücadele Amacıyla Afrika Birliği Çatısı Altında Oluşturulan Ebola Salgınına Destek Misyonu (ASEOWA) İçin Ülkemizce Afrika Birliği’ne 1.000.000. ABD Doları Tutarında Nakdi Hibe Verilmesine İlişkin 13 Nisan 2015 Tarihinde Addis Ababa’da İmzalanan Anlaşmanın Yürürlüğe Girmesi Hakkında 2015/7805 sayılı Karar yayımlanmıştır (RG: 09.07.2015, 29411; 1.500.000 ABD Doları Karar No: 2016/8401, RG: 13.03.2016, 29652).

2015 yılında, özünde pandemileri de içeren Türkiye'nin ilk Hastane Afet ve Acil Durum Planları (HAP) Uygulama Yönetmeliği yayımlanmıştır (RG: 20.03.2015, 2930).

2019 yılında Küresel Grip Salgını (Pandemi) konulu ve 2019/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi yayımlanmıştır (RG: 13.04.2019, 30744). Bu genelge aşağıdaki şekildedir:

İnfluenza virüslerinin yol açtığı bir solunum yolu hastalığı olan, özellikle sonbahar ve kış aylarında görülen ve mevsimsel olarak seyreden influenza (grip) zaman zaman pek çok kişinin ölümüyle sonuçlanan salgınlara neden olurken zaman zaman da küresel çapta görülen ve pandemi olarak adlandırılan salgınlara yol açabilmektedir.

İnfluenza virüslerinin genetik yapısında meydana gelen değişikliklere bağlı olarak yeni tipte bir influenza virüsü ortaya çıkabilmekte ve insandan insana kolayca geçiş yeteneği kazanabilmektedir. Yeni tipte influenza virüsü ile daha önce hiç teması olmayan ve/veya virüsün yol açacağı enfeksiyonun gelişmesine yatkın olan kişilerin önemli bir kısmının etkilenmesiyle pandemi ortaya çıkabilmektedir. Nüfusun büyük çoğunluğunu etkileyebilecek böyle bir pandemi ihtimaline karşı kamu kurum ve kuruluşlarınca alınması gereken tedbirler aşağıda belirtilmiştir.

1. Sağlık Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan ve bakanlıklar ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarının pandemiye yönelik görev ve sorumluluklarının belirtildiği “Pandemik İnfluenza Ulusal Hazırlık Planı” (Plan) www.grip.gov.tr adresinde yayımlanacak, konu ile ilgili ayrıntılı bilgilendirmeler ve güncel duyurular bu adresten düzenli olarak yapılacaktır.
2. Pandemi sırasında yapılacak çalışmaların belirlenmesi ve pandeminin toplumdaki etkisinin azaltılması amacıyla valiliklerin koordinasyonunda, planda belirtilen usul ve esaslara uygun olarak “Pandemik İnfluenza İl Hazırlık ve Faaliyet Planı” hazırlanacak, sekretarya il sağlık müdürlüklerince yürütülecektir.
3. Küresel bir grip salgınında hizmet sunumunun aksamaması amacıyla il sağlık müdürlükleri ile işbirliği içinde pandemi hazırlık çalışmaları yapılarak hastaneler ve tedavi merkezlerinin yanı sıra kamu kuramlarında da sağlık hizmeti verilebilmesi için ilde ihtiyaç duyulan ek hizmet, birim, alan, araç ve malzemelerin tedariki ile bunların hizmete sunulması planlanacaktır.
4. Kamu kuram ve kuruluşlarının bilgilendirilmesi amacıyla merkezde Sağlık Bakanlığı, illerde ise valiliklerin koordinasyonunda il sağlık müdürlükleri tarafından bilgilendirme ve işbirliği toplantıları düzenlenecek, uygulamalar Sağlık Bakanlığınca takip edilecektir.

Pandemi döneminde kamu hizmetlerinde herhangi bir aksaklığa yol açmayacak şekilde gerekli tedbirler alınacak, “Pandemik influenza Ulusal Hazırlık Planı” ve “Pandemik İnfluenza İl Hazırlık ve Faaliyet Plam”mn uygulanması ve bu kapsamdaki görevlerin yerine getirilmesi konusunda Sağlık Bakanlığının merkez ve taşra teşkilatınca ihtiyaç duyulacak her türlü katkı ve destek bütün kamu kurum ve kuruluşlarınca ivedilikle sağlanacaktır. 2006/23 sayılı Genelge yürürlükten kaldırılmıştır. Bilgilerini ve gereğini rica ederim.

Cumhurbaşkanlığının, 2019/5 Genelgesi'ne müteakip TCSB Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Pandemik İnfluenza Ulusal Hazırlık Planı, Aralık 2019'da yayınlanmıştır.

2. KÜRESEL COVID-19 PANDEMİSİ SONRASI 

Çin Halk Cumhuriyeti’nde 09.01.2020 tarihinde gerçekleşen ilk ölümün ardından, Türkiye'de, Sağlık Bakanlığı tarafından koronavirüs pandemisi nedeniyle ilk girişim COVID-19 hastalığı ile mücadele için 10.01.2020 tarihinde oluşturulan danışma kurulu namı diğer Bilim Kurulu olmuştur. 14 Ocak'ta Bilim Kurulunun hazırladığı "2019-nCoV Hastalığı Rehberi" Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanmıştır.

İdare'nin COVID-19 pandemisine yönelik ilk çabası pandeminin ülkeye girişinin önlenmesine yönelik olmuştur. Bu doğrultuda  28.01.2020 tarih ve E.6 sayılı yazısı ile Sağlık Bakanlığı, Türkiye’de vaka saptanması hâlinde yaklaşımı planlanmıştır. Aynı tarihte COVID-19 Rehberi de güncellenmiştir. Aynı amacı haiz olmak üzere TC İçişleri Bakanlığının 31.01.2020 E.2377 sayılı yazısına müteakip çıkartılan en önemli düzenleme ise T.C. İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğünün 03.03.2020 tarihli ve E.4112 sayılı yazısıdır. Bu yazı ile evrensel COVID-19 pandemisinin ülkeye yayılmamasına yönelik, beş ülke riskli olarak saptanmış ve bu ülkelerden yurda girişler kontrol altına alınmaya çalışılmıştır.

02.02.2020 tarihinde COVID-19 Rehberi T.C.S.B. tarafından uzaktan erişime açılmıştır.11.03.2020 tarihindeki Bilim Kurulu Toplantısında güncelleme ve düzeltmeler yapılmıştır.

13.02.2020 tarihinde T.C. Cumhurbaşkanlığının, Kamu Görevlilerinin Yurt Dışına Çıkış İzni başlıklı, 2020/2 Genelgesi çıkartılmıştır (RG: 13.03.2020, 31067).

13.03.2020 tarihinden başlamak üzere tüm kararlar Bilim Kurulu tarafından alınmış ve kararlar ilgili genel idare teşkilatlarına ve yerinden yönetim kuruluşlarına bildirilmiştir. Bu kararlardan bazıları, alfabe sırasıyla, aşağıdadır:

• 112 komuta kontrol merkezlerinin triaj sorularına yönelik kararlar
• Ambulansla hasta nakline yönelik kararlar
• Askeri birliklere katılım ve terhisler hakkında kararlar
• Banka şubeleri için kararlar
• Ceza infaz kurumlarında; personele, tutuklulara, yükümlülere, yanında kalan çocuklara ve ziyaretçilere ait kararlar
• COVID-19 nedeni ile ölen vatandaşlarımızın cenaze ve defin işlemleri, yurtiçi ve yurt dışı nakil hakkındaki kararlar
• Çağrı merkezlerine yönelik kararlar
• Çevre temizliği ve dezenfeksiyonu için kararlar
• Diş tabipliği uygulamalarına yönelik kararlar
• Diyaliz merkezlerinde enfeksiyonları önleme ve kontrollere yönelik kararlar
• Esnek çalışmaya yönelik kararlar
• Geleneksel ve tamamlayıcı tıp merkezlerine yönelik kararlar
• Gıda marketlerinde enfeksiyon bulaşma riskini azaltmak, önleme ve kontrollere yönelik kararlar
• Güzellik ve Medikal Estetik Merkezlerine yönelik kararlar
• Hasta ziyaretlerine yönelik kararlar
• İkametten ayrılmaya yönelik kararlar
• Kalabalık ortamlar için kararlar
• Konaklama tesisleri ve restoranlar için korunma ve kontrollere yönelik kararlar
• Organ nakli işlemlerine yönelik kararlar
• Sağlık kurumlarındaki personel dağılımı yönündeki kararlar
• Sağlık turizmi hakkındaki kararlar
• Toplu taşıma araçlarının temizliğine ait kararlar
• Yurtlarda temel enfeksiyondan korunma kontrollere yönelik kararlar

18 Mart 2020 tarihinde, Sağlık Bakanlığının, ikinci Hastane Afet Ve Acil Durum Planları (HAP) Uygulama Yönetmeliği çıkartılmıştır (RG:18.03.2020, 31072).

22 Mart 2020 tarihinde, Cumhurbaşkanlığının, 2020/4 sayılı ve COVID-19 Kapsamında Kamu Çalışanlarına Yönelik İlave Tedbirler başlıklı Genelgesi ile kamu hizmetinin aksatılmaması gözetilerek olanaklı olan en az sayıda personelin hizmet sunması amaçlanmıştır (RG: 22.03.2020, 31076 Mük.)

COVID-19 pandemi sürecinde idarenin çok sayıda adsız düzenleyici işlemi olmuştur. Örnek olarak, TCSB’nin Kapasite Değerlendirme Komisyonu 27.03.2020 tarihinde toplanmıştır. Başta Sağlık Bakanlığı olmak üzere, birçok bakanlık kamu görevlilerinin çalışma şartlarını, yine öneriler ışığında düzenlemiştir.

SONUÇ:

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatları, gerek pandemiye, gerekse acil ve afet durumlarına yönelik yapılandırmasını son on dört yıldır sürdürmektedir. Özellikle, hastane afet ve acil durum planları, pandemiler hususunda da çok önemlidir ve planlamanın değeri her geçen gün artmaktadır.

Mevcut pandemi, yüksek bulaş oranının yanında tanı ve tedaviye yönelik bilinmezlikleri ile, yönetimi kolay olmayan bir afet olarak karşımıza çıkmıştır.

Pandeminin yönetiminde mevcut çabaların yanında, COVID-19 pandemisi öncesindeki düzenlemelerin katkısının da yadsınmaması gerektiği kanaatındayım.